کد مطلب:276485 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:105
وسیله به سوی خداوند متعال
خدای - عزّوجلّ - فرمان داده كه به سوی او وسیله گرفته شود آن جا كه فرموده: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الوَسِیلَةَ وَجاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ [1] ای كسانی
[ صفحه 470]
كه ایمان آورده اید تقوای الهی پیشه كنید و به سوی او وسیله برگیرید و در راه او جهاد كنید باشد كه رستگار شوید. در این آیه سه چیز سبب رستگاری و نجات معرفی شده كه هر سه در دعا برای حضرت صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشریف - جمع است، زیرا كه اولین مراتب تقوی ایمان است و بدون تردید دعا برای آن حضرت نشانه ایمان و سبب كمال آن است، و نیز از اقسام جهاد با زبان است، همچنین وسیله به سوی پروردگار رحمان می باشد كه به دو وجه توضیح داده می شود:
اول: معنی وسیله - به طوری كه در مجمع البیان آمده [2] - رشته ارتباط و نزدیك شدن است، و شكی در این نیست كه این دعا رشته ارتباط و نزدیك شدن به خداوند متعال است، همچون سایر عبادت ها كه با آن ها قرب و نزدیكی حاصل می شود، و البته این دعا از مهم ترین وسایل تقرّب و نزدیك ترین راه های ارتباط و ارزنده ترین آن ها است، چنان كه در این كتاب به یاری پروردگار معلوم خواهد شد.
دوم: این كه منظور از وسیله - به طور خصوص در آیه شریفه - همان امام علیه السلام است، چنان كه در تفسیر علی بن ابراهیم قمی درباره این آیه آمده كه فرمود: به وسیله امام به او تقرّب جویید. [3] .
كه ظاهراً این گفته مستند به روایت از امام علیه السلام است.
و در البرهان از امیر مؤمنان علی علیه السلام آورده كه در مورد آیه: «وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الوَسِیلَةَ» فرمود: من وسیله او هستم. [4] .
و در مرآة الانوار از كتاب الواحدة از طارق بن شهاب است كه گفت: در حدیثی امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: امامان از آل محمدعلیهم السلام وسیله به سوی خداوند و رشته اتصال به عفو و گذشت او هستند. [5] .
و نیز از كتاب ریاض الجنان از جابر نقل كرده كه پیغمبر اكرم صلی الله علیه وآله در حدیثی كه
[ صفحه 471]
فضیلت خود و امامان را بیان می كرد فرمود: ما وسیله به سوی خدا هستیم. [6] و در بعضی از زیارت ها آمده: و آنان را وسیله به سوی رضوانت قرار دادی.
و در دعای ندبه است: و آنان را مایه رسیدن به قرب خویش و وسیله به سوی رضوانت ساختی.
و در دعای سیّد العابدین علیه السلام روز عرفه می خوانیم: و آنان را وسیله به سوی خود و راه به سوی بهشت خویش قرار دادی. [7] .
از این ها به دست آمد كه منظور از وسیله همان امام است، بنابراین وسیله برگرفتن به سوی خداوند، انجام دادن اموری است كه مایه رضایت و نزدیكی به درگاه آن حضرت است، و چون خداوند - عزّوجلّ - برای هر قوم هدایت كننده ای و برای هر امّت امامی قرار داده چنان كه فرموده: «وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»؛ و برای هر قوم هدایت كننده ای هست. امام علیه السلام را وسیله ای برای آنان به سوی خویش تعیین كرده. پس بر هر قومی لازم است هادی و وسیله خود را بشناسند و هر آنچه موجب نزدیك شدن به او و مایه رضایتش هست انجام دهند، زیرا كه بدون شناخت او تقرّب سودی ندارد. از همین روی در حدیثی كه مور قبول شیعه و سنی است از رسول اكرم صلی الله علیه وآله آمده: «مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ إِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیتَةً جاهِلِیَّةً»؛ [8] هركس بمیرد در حالی كه امام زمانش را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت مرده است.
بنابراین آن كه امام زمانش را نشناخته باشد، مثل كسی است كه هیچ یك از امامان را نشناخته باشد، و دلیل بر این معنی روایات متواتری است كه بعضی از آن ها را می آوریم.
در مرآة الانوار و غیر آن از امام صادق علیه السلام آمده كه فرمود: حسین علیه السلام بر اصحاب خود بیرون آمد و فرمود: ای مردم! خداوند - عزّوجلّ - بندگان را نیافرید مگر برای این كه معرفت یابند، پس اگر او را شناختند و عبادت كردند از عبادت غیر او بی نیاز شوند. مردی به آن حضرت عرض كرد: ای فرزند رسول خداصلی الله علیه وآله! پدر و مادرم به فدایت! معرفت خدا
[ صفحه 472]
چیست؟ فرمود: در هر زمان شناخت خداوند به شناختن امامی است كه بر مردم اطاعتش واجب است. [9] .
آن گاه مؤلف كتاب از استادش علامه مجلسی حكایت كرده كه در بحار گفته است: به این جهت معرفت خداوند به معرفت امام علیه السلام تفسیر شده كه معرفت اللَّه جز از ناحیه امام حاصل نمی شود. و یا این كه: بهره گرفتن از معرفت الهی مشروط به معرفت امام علیه السلام است.
اكنون كه این مطلب معلوم شد، می گویم: بی تردید دعا برای تعجیل فرج مولی صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشریف - از اهمّ وسایلی است كه خداوند متعال، وسیله به سوی خودش قرار داده، نه تنها به سوی خداوند كه به سوی تمام امامان بلكه تمام انبیا و اوصیا است كه وسایل ربّانی و پدران روحانی می باشند، و این دعا مایه سرور و خرسندی آنان و طلب هدف و مقصود ایشان است، اضافه بر همه این ها اطاعت اولی الامر است كه خداوند - عزّوجلّ - اطاعت آنان را فرض كرده و فرموده: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأَمْرِ مِنْكُمْ»؛ [10] اطاعت كنید از خدا و اطاعت كنید از رسول و اولی الامر. زیرا كه خود آن حضرت امر فرموده: برای تعجیل فرج او زیاد دعا كنیم.
و شاهد بر آنچه گفته شد: در البرهان و غیر آن از حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام درباره فرموده خداوند: «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»؛ [11] پس چون نماز پایان یافت در زمین پراكنده شوید و از فضل الهی طلب نمایید. آمده كه فرمود: منظور از نماز (صلاة) بیعت امیر المؤمنین علیه السلام و مراد از زمین اوصیا هستند كه خداوند به طاعت و ولایت آنان امر فرموده، هم چنان كه به اطاعت پیغمبر و امیر مؤمنان علیهما السلام فرمان داده، و از آنان به كنایه نام برده است. و درباره او از فضل الهی طلب نمایید. فرمود: و فضل الهی را بر اوصیا طلب كنید. [12] .
می گویم: تشبیه امام علیه السلام به زمین به خاطر چند وجه است، از جمله:
1 - خداوند متعال زمین را محل قرار و سكونت خلایق قرار داده كه در آن زندگی
[ صفحه 473]
می كنند و آرامش و راحت می یابند، و در بخش های سوم و چهارم كتاب گذشت كه سكون و برقراری زمین به وجود امام است، پس آرامش و استراحت تمام موجودات زمین به وجود امام علیه السلام بستگی دارد.
2 - زمین واسطه رسیدن بركت های آسمانی به اهل عالم است، چنان كه خداوند فرماید: «وَتَرَی الأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا المآءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ»؛ [13] و زمین را خشك و بی گیاه می نگری پس چون باران بر آن فرو ریزیم سبز و خرّم شده نمو می كند و از هر نوع گیاه زیبا برویاند.
امام علیه السلام نیز واسطه رسیدن بركت الهی به اهل عالم است - چنان كه گذشت -.
3 - خداوند متعال انواع مختلفی از نعمت ها را از زمین رویانیده، میوه ها و علف ها و كلاء و غیر این ها را برحسب نیاز خلق از آن برآورده تا انسان و حیوان و حشره متناسب حال خویش از آن ها برخوردار شوند، خداوند می فرماید: «ثُمَّ شَقَقْنَا الأَرْضَ شَقّاً - فَأَنْبَتْنا فِیها حَبّاً - وَعِنَباً وَقَضْباً - وَزَیْتُوناً وَنَخْلاً - وَحَدآئِقَ غُلْباً - وَفاكِهَةً وَأَبّاً - مَتاعاً لَكُمْ وَلِأَنْعامِكُمْ»؛ [14] پس خاك زمین را شكافتیم و از آن حبوبات و انگور و نباتاتی كه چند بار بدروند و زیتون و خرما و باغ های پردرخت (جنگل ها) و میوه ها و علف ها رویاندیم، بهره جستنی برای شما و چهارپایانتان.
از وجود امام علیه السلام نیز انواع بسیاری از علوم و احكام برحسب نیازهای خلق و مصالح آنان ظاهر گردیده تا به دیگری نیازمند نشوند. وجوه دیگری نیز با دقّت و تدبّر به دست می آید كه عجالتاً این چند وجه به خاطر رسید، و توفیق از خدا است.
توضیح: شیخ طبرسی در مجمع البیان گفته: قضب: یونجه تازه است كه چند بار چیده می شود برای علوفه چهارپایان. [این گفتار] از ابن عباس و حسن است، و أبّ: چراگاه علف و سایر گیاهان برای چهارپایان است. [15] .
[ صفحه 474]
و در قاموس گفته: قضب: هر درخت دراز و گسترده شاخ و برگ است، و أبّ: جای پرگیاه یا چراگاه یا آنچه از گیاه و غیر آن از زمین می روید.
[ صفحه 470]
كه ایمان آورده اید تقوای الهی پیشه كنید و به سوی او وسیله برگیرید و در راه او جهاد كنید باشد كه رستگار شوید. در این آیه سه چیز سبب رستگاری و نجات معرفی شده كه هر سه در دعا برای حضرت صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشریف - جمع است، زیرا كه اولین مراتب تقوی ایمان است و بدون تردید دعا برای آن حضرت نشانه ایمان و سبب كمال آن است، و نیز از اقسام جهاد با زبان است، همچنین وسیله به سوی پروردگار رحمان می باشد كه به دو وجه توضیح داده می شود:
اول: معنی وسیله - به طوری كه در مجمع البیان آمده [2] - رشته ارتباط و نزدیك شدن است، و شكی در این نیست كه این دعا رشته ارتباط و نزدیك شدن به خداوند متعال است، همچون سایر عبادت ها كه با آن ها قرب و نزدیكی حاصل می شود، و البته این دعا از مهم ترین وسایل تقرّب و نزدیك ترین راه های ارتباط و ارزنده ترین آن ها است، چنان كه در این كتاب به یاری پروردگار معلوم خواهد شد.
دوم: این كه منظور از وسیله - به طور خصوص در آیه شریفه - همان امام علیه السلام است، چنان كه در تفسیر علی بن ابراهیم قمی درباره این آیه آمده كه فرمود: به وسیله امام به او تقرّب جویید. [3] .
كه ظاهراً این گفته مستند به روایت از امام علیه السلام است.
و در البرهان از امیر مؤمنان علی علیه السلام آورده كه در مورد آیه: «وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الوَسِیلَةَ» فرمود: من وسیله او هستم. [4] .
و در مرآة الانوار از كتاب الواحدة از طارق بن شهاب است كه گفت: در حدیثی امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: امامان از آل محمدعلیهم السلام وسیله به سوی خداوند و رشته اتصال به عفو و گذشت او هستند. [5] .
و نیز از كتاب ریاض الجنان از جابر نقل كرده كه پیغمبر اكرم صلی الله علیه وآله در حدیثی كه
[ صفحه 471]
فضیلت خود و امامان را بیان می كرد فرمود: ما وسیله به سوی خدا هستیم. [6] و در بعضی از زیارت ها آمده: و آنان را وسیله به سوی رضوانت قرار دادی.
و در دعای ندبه است: و آنان را مایه رسیدن به قرب خویش و وسیله به سوی رضوانت ساختی.
و در دعای سیّد العابدین علیه السلام روز عرفه می خوانیم: و آنان را وسیله به سوی خود و راه به سوی بهشت خویش قرار دادی. [7] .
از این ها به دست آمد كه منظور از وسیله همان امام است، بنابراین وسیله برگرفتن به سوی خداوند، انجام دادن اموری است كه مایه رضایت و نزدیكی به درگاه آن حضرت است، و چون خداوند - عزّوجلّ - برای هر قوم هدایت كننده ای و برای هر امّت امامی قرار داده چنان كه فرموده: «وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»؛ و برای هر قوم هدایت كننده ای هست. امام علیه السلام را وسیله ای برای آنان به سوی خویش تعیین كرده. پس بر هر قومی لازم است هادی و وسیله خود را بشناسند و هر آنچه موجب نزدیك شدن به او و مایه رضایتش هست انجام دهند، زیرا كه بدون شناخت او تقرّب سودی ندارد. از همین روی در حدیثی كه مور قبول شیعه و سنی است از رسول اكرم صلی الله علیه وآله آمده: «مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ إِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیتَةً جاهِلِیَّةً»؛ [8] هركس بمیرد در حالی كه امام زمانش را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت مرده است.
بنابراین آن كه امام زمانش را نشناخته باشد، مثل كسی است كه هیچ یك از امامان را نشناخته باشد، و دلیل بر این معنی روایات متواتری است كه بعضی از آن ها را می آوریم.
در مرآة الانوار و غیر آن از امام صادق علیه السلام آمده كه فرمود: حسین علیه السلام بر اصحاب خود بیرون آمد و فرمود: ای مردم! خداوند - عزّوجلّ - بندگان را نیافرید مگر برای این كه معرفت یابند، پس اگر او را شناختند و عبادت كردند از عبادت غیر او بی نیاز شوند. مردی به آن حضرت عرض كرد: ای فرزند رسول خداصلی الله علیه وآله! پدر و مادرم به فدایت! معرفت خدا
[ صفحه 472]
چیست؟ فرمود: در هر زمان شناخت خداوند به شناختن امامی است كه بر مردم اطاعتش واجب است. [9] .
آن گاه مؤلف كتاب از استادش علامه مجلسی حكایت كرده كه در بحار گفته است: به این جهت معرفت خداوند به معرفت امام علیه السلام تفسیر شده كه معرفت اللَّه جز از ناحیه امام حاصل نمی شود. و یا این كه: بهره گرفتن از معرفت الهی مشروط به معرفت امام علیه السلام است.
اكنون كه این مطلب معلوم شد، می گویم: بی تردید دعا برای تعجیل فرج مولی صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشریف - از اهمّ وسایلی است كه خداوند متعال، وسیله به سوی خودش قرار داده، نه تنها به سوی خداوند كه به سوی تمام امامان بلكه تمام انبیا و اوصیا است كه وسایل ربّانی و پدران روحانی می باشند، و این دعا مایه سرور و خرسندی آنان و طلب هدف و مقصود ایشان است، اضافه بر همه این ها اطاعت اولی الامر است كه خداوند - عزّوجلّ - اطاعت آنان را فرض كرده و فرموده: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأَمْرِ مِنْكُمْ»؛ [10] اطاعت كنید از خدا و اطاعت كنید از رسول و اولی الامر. زیرا كه خود آن حضرت امر فرموده: برای تعجیل فرج او زیاد دعا كنیم.
و شاهد بر آنچه گفته شد: در البرهان و غیر آن از حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام درباره فرموده خداوند: «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»؛ [11] پس چون نماز پایان یافت در زمین پراكنده شوید و از فضل الهی طلب نمایید. آمده كه فرمود: منظور از نماز (صلاة) بیعت امیر المؤمنین علیه السلام و مراد از زمین اوصیا هستند كه خداوند به طاعت و ولایت آنان امر فرموده، هم چنان كه به اطاعت پیغمبر و امیر مؤمنان علیهما السلام فرمان داده، و از آنان به كنایه نام برده است. و درباره او از فضل الهی طلب نمایید. فرمود: و فضل الهی را بر اوصیا طلب كنید. [12] .
می گویم: تشبیه امام علیه السلام به زمین به خاطر چند وجه است، از جمله:
1 - خداوند متعال زمین را محل قرار و سكونت خلایق قرار داده كه در آن زندگی
[ صفحه 473]
می كنند و آرامش و راحت می یابند، و در بخش های سوم و چهارم كتاب گذشت كه سكون و برقراری زمین به وجود امام است، پس آرامش و استراحت تمام موجودات زمین به وجود امام علیه السلام بستگی دارد.
2 - زمین واسطه رسیدن بركت های آسمانی به اهل عالم است، چنان كه خداوند فرماید: «وَتَرَی الأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا المآءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ»؛ [13] و زمین را خشك و بی گیاه می نگری پس چون باران بر آن فرو ریزیم سبز و خرّم شده نمو می كند و از هر نوع گیاه زیبا برویاند.
امام علیه السلام نیز واسطه رسیدن بركت الهی به اهل عالم است - چنان كه گذشت -.
3 - خداوند متعال انواع مختلفی از نعمت ها را از زمین رویانیده، میوه ها و علف ها و كلاء و غیر این ها را برحسب نیاز خلق از آن برآورده تا انسان و حیوان و حشره متناسب حال خویش از آن ها برخوردار شوند، خداوند می فرماید: «ثُمَّ شَقَقْنَا الأَرْضَ شَقّاً - فَأَنْبَتْنا فِیها حَبّاً - وَعِنَباً وَقَضْباً - وَزَیْتُوناً وَنَخْلاً - وَحَدآئِقَ غُلْباً - وَفاكِهَةً وَأَبّاً - مَتاعاً لَكُمْ وَلِأَنْعامِكُمْ»؛ [14] پس خاك زمین را شكافتیم و از آن حبوبات و انگور و نباتاتی كه چند بار بدروند و زیتون و خرما و باغ های پردرخت (جنگل ها) و میوه ها و علف ها رویاندیم، بهره جستنی برای شما و چهارپایانتان.
از وجود امام علیه السلام نیز انواع بسیاری از علوم و احكام برحسب نیازهای خلق و مصالح آنان ظاهر گردیده تا به دیگری نیازمند نشوند. وجوه دیگری نیز با دقّت و تدبّر به دست می آید كه عجالتاً این چند وجه به خاطر رسید، و توفیق از خدا است.
توضیح: شیخ طبرسی در مجمع البیان گفته: قضب: یونجه تازه است كه چند بار چیده می شود برای علوفه چهارپایان. [این گفتار] از ابن عباس و حسن است، و أبّ: چراگاه علف و سایر گیاهان برای چهارپایان است. [15] .
[ صفحه 474]
و در قاموس گفته: قضب: هر درخت دراز و گسترده شاخ و برگ است، و أبّ: جای پرگیاه یا چراگاه یا آنچه از گیاه و غیر آن از زمین می روید.
[1] سوره مائده، آيه 35.
[2] مجمع البيان: 189:3.
[3] تفسير قمي: 168:1.
[4] البرهان: 469:1.
[5] مرآة الانوار: 331.
[6] مرآة الانوار: 331.
[7] صحيفه سجاديه، دعاي 47.
[8] غيبت نعماني: 180.
[9] مرآة الانوار: 58.
[10] سوره نساء، آيه 59.
[11] سوره جمعه، آيه 10.
[12] البرهان: 335:4.
[13] سوره حج،آيه 5.
[14] سوره عبس، آيات 33 - 26.
[15] مجمع البيان: 440:10.